Hızlı değişen VUCA (Volatility, Uncertainty, Complexity, Ambiguity) dünyasında yeni projeler geliştirmek için en güncel ihtiyaçları anlamak gerekiyor. Ürünün pazarda rekabet avantajını yakalamakta başarılı olabilmesi için, kullanıcının gerçek ihtiyacını karşılaması veya var olan ürünlerden farklı bir çözüm sunabilmesi giderek daha fazla önem kazanıyor.  Ürünü geliştirdiğimiz müşterinin/kullanıcının ihtiyaçlarını anlamak kadar kurum içinde ürünü geliştirdiğimiz kişilerin ihtiyaçlarını, projede farklı paydaşların ihtiyaçlarını ve yetkinliklerini anlamayı da içeriyor. Bu nedenle bu yazı kullanıcı ve paydaşları projelere çeşitli yöntem ve metotlar ile nasıl dahil edebileceğimizi inceleyerek var olan yöntemleri ve önerileri bir araya getiriyor. Kullanıcıyı ve paydaşları proje geliştirme süreçleri içerisine nasıl entegre edebiliriz?

Kullanıcıyı dahil etmek

İhtiyacı anlamak, geliştirilen ürünü uygun ihtiyaca yönelik yapmak, böylece ürün-pazar arasındaki mesafeyi azaltmak başarıyı yakalamakta en önemli unsurlardan biri.

Bu nedenle yalnızca kullanıcı araştırmalarında açıkça ortaya çıkan ihtiyaçlar değil aynı zamanda örtük, gizli ihtiyaçların da farklı yöntemlerle ortaya çıkartılması projenin başarısında önemli oluyor.

Kullanıcıların ihtiyaçlarını anlamak ve örtük ihtiyaçların ortaya çıkartılması için birçok farklı araç ve metot kullanılabilir. Bu bölümde ürün geliştirme süreçlerindeki fazları belirtmek ve tasarım odaklı düşünme yönteminde hangi araştırma metodunun daha uygun olduğunu vurgulamak için araştırma metotları tasarım odaklı düşünme yöntemi altında ele alınarak incelendi.

Hangi soruna çözüm getiriyor? 

Kişinin kendi ihtiyacından yola çıkması, sınırlı bir ihtiyaca çözüm bulması, hali hazırda çözümü farklı şekilde var olan bir ihtiyacın ele alınması, güncel olmayan bir sorunun ele alınması gibi problemlerin önüne geçmekte yardımcı olur.

Tasarım odaklı düşünme ve Kullanıcı Araştırma Yöntemleri

Tasarım Odaklı Düşünme IDEO tarafından geliştirilmiş insanı odağa alarak ürüne/faydaya/tasarıma ulaşmayı hedefleyen süreçlerden biri.

Ideo firmasının CEO’su Tim Brown bu yaklaşımı “Tasarım odaklı düşünce insanların ihtiyaçlarını, teknolojinin imkanlarını ve iş başarısı gereksinimlerini birleştirmek için tasarımcının yöntemlerinden (araçlarından) yararlanan insan-merkezli bir inovasyon yaklaşımıdır” olarak açıklıyor.

Süreç 6 adımdan oluşuyor.

Sürecin 6 adımında da kullanıcıyı sürece dahil etmek için birçok farklı metot kullanılabilir. Tabloda aşamalara göre metot isimleri yer alıyor, bundan sonraki kısımda ise araştırma metotları detaylı olarak inceleniyor.

Empati Aşaması

Mülakat: Mülakat yapan kişinin belirli bir konuda hazırlanan sorular sorduğu karşılıklı ve interaktif iletişim yöntemidir. Genellikle yüz yüze gerçekleştirilen bu yöntemde katılımcıdan konu ile ilgili düşünceleri kalitatif olarak elde edilir. Kişi ile yapılan görüşmeler bire bir gerçekleştiği ve sosyal normların izlenimlerinin görüşme çıktısındaki etkisini azalttığı için genellikle daha derinlemesine bilgiler elde edilir. 

Etnografi: Kullanıcının kendi doğal yaşamına müdahale etmeden bilgileri toplama yöntemi olarak tanımlanabilir. Normalde antropologların uzun sürede yaptıkları bu araştırma yöntemi haftalar, aylar hatta yıllar sürebilir. Gerekli bilgiler gözlemle, mülakatla, video kayıt yöntemleri veya fotoğraflarla toplanabilir. Ürün geliştirme süreçlerinde kullanılabilecek en uygun yöntemler “Netnografi”, “Cultural Probes”, “Diary Studies”, “Shadowing” düşünülebilir.

Odak Grup: Odak grup yöntemi, grup halinde bulunan hedef kullanıcılardan oluşan kişilerle moderatörün (yönlendiricinin) belirli bir konudaki sorularla tartışmaya yön verdiği yöntemdir. Bu yöntem ile grup katılımcılarının spontane tepkileri açığa çıkar. Spontane tepkileri kullanıcıların ilk algısını anlamak açısından önemlidir.

Anket: Nicel araştırma yöntemlerinden biri olan anket yöntemi kullanıcıların verdiği cevaplarla verilerin oluştuğu içerek yöntemdir. Anket yöntemi kullanıcının ilgisini ve belli koşullarda nasıl davranacağı hakkındaki verileri içerebilir. Anket eğer test aşamasında yapılıyorsa kullanıcının ürün/fikir/konsept hakkındaki fikir, davranışları konusundaki veriler elde edilir.

Kullanıcı Yolculuğu: Kullanıcı yolculuğu ile hedef kullanıcının ürün ile ilgili tüm etkileşimi derinlemesine araştırılır ve kullanıcı deneyiminin tüm aşamalarında kullanıcının düşünceleri, duyguları ve davranışları analiz edilir.

Persona: Persona, ürünü kullanan hedef kullanıcının temsilidir. Persona ürünü kullanan kişinin hayatını temsil etme anlamında katkı sunar, fikir geliştirme, ürünü geliştirme sürecinde nelere odaklanılacağına dair görüş oluşturur. Farklı aşamalara da dahil edilebilir.

Empati Haritası: Hedef kullanıcının gördüğü, işittiği, yaptığı ve düşündüklerinin ve en önemlisi acı noktalarını ve isteklerini belirlemek üzere oluşturulmuş bir haritadır. Özellikle fırsat noktalarını yakalamak, odaklanılacak iç görüleri sunmak anlamında veriler oluşturulur.

Fikir geliştirme aşaması

Katılımcıyla birlikte tasarım: Hedef kullanıcıyla birlikte fikir geliştirme yöntemleri uygulanabilir. Seanslarda farklı meslek gruplarından kişilerin yer almasıyla çok yönlü olarak geliştirilen çözümler kullanıcıların yorumlarıyla birlikte şekillenir. 

Test Aşaması

Kullanılabilirlik Testi: Kullanılabilirlik testi hedef kullanıcının ürünü kullanırken verilen görevleri ne kadar ve nasıl gerçekleştirdiğini ölçer. Kullanılabilirlik testleri niteliksel ve niceliksel olarak iki farklı şekilde yapılabilir.

A/B Test: İki veya daha fazla sayıda farklı tasarımı değerlendirerek hangisinin daha etkili olduğunu ortaya çıkartmak için yapılır. 

Heuristic Değerlendirme: İki veya daha fazla sayıda uzmanın ürünün kullanılabilirliğini belli kriterlere göre değerlendirdikleri yöntemdir.

İç Müşteri ve Paydaşları dahil etmek

Özellikle yeni geliştirilen projelerin müşteri desteğini alması, proje boyunca yer alacak paydaşların sahiplenmesinin sağlanması, iş birliğinin arttırılması açısından farklı aşamalarda dahil olmaları ya da bilgi sahibi olmaları önemli. Kimdir bu paydaş? Paydaş, proje çıktısının kararlarından, tüm geliştirme sürecinden ve çıktısından etkilenecek ya da etkileyecek nitelikteki kişi, grup ya da organizasyondur. Proje takımı önemli bilgileri uygun kişilerle paylaşarak, geliştirilecek inovasyon projesi için onay almalı, böylece müşteri ve potansiyel paydaşların beklentilerini, bariyerlerini anlayarak proje başlangıcında sürece entegre edebilmeli.

Hangi soruna çözüm getiriyor?

Paydaşların bilgilenmesinde, projeyi sahiplenmesinde ve projeye dahil olmalarında yardımcı olur. Paydaşlar, projeye olan ilgileri ve proje üzerindeki güçlerine göre paydaş tablosuna göre gruplandırılabilir. Bu gruplar içerisinde yer aldıkları kategorilere göre farklı şekillerde iletişim sağlanabilir. Tabloda gruplara göre dahil olma şekilleri ele alınmış, aşağıda ise bunlar detaylı olarak açıklanmaya çalışılmıştır.

Minimum Efor ile izleyelim

Bilgilendirme: Bilgilendirmeler; sunum ve panel gibi yüz yüze yapılabileceği gibi, basılı ve online olarak tanıtım dokümanı şeklinde hazırlanabilir. Burada önemli olan kişide farkındalık oluşturmaktır.

Memnun edelim – Düzenli Bilgilendirelim

Mülakat ve Anket: Mülakat ve anketler, yüz yüze ve online olarak gerçekleştirilebilir. Projenin başında beklentileri anlamak için yapılabileceği gibi projenin sonraki aşamalarında geri bildirimler almak için de yapılabilir. Farklı amaçlar doğrultusunda niteliksel ve niceliksel olmak üzere farklı yöntemler kullanılabilir.

Fikir Geliştirme: Projenin fikir geliştirme aşamasına paydaşlar dahil edilebilir. Böylece paydaşlar kendi bilgi birikimlerini, görüşlerini projenin fikir aşamasına taşımış olur, aidiyet sağlanır.

Yakından Yönetelim

Odak Grup Çalışması: Paydaşların ihtiyacı ve beklentilerini anlamak için yapılabilir. Paydaşlarla yapılan bu çalışmalarda aynı zamanda birbirlerinin beklentilerini anlamak, tartışmalarını sağlamak ve uzlaşılmış konular ortaya koymak açısından kullanılabilir.

Çalıştay: Problem analiz çalıştayı, katılımcı tasarım çalıştayları, beyin fırtınası gibi projenin hazırlık aşamasında, strateji geliştirme aşamasında paydaşlar dahil edilebilir. Belirlenen amaç doğrultusunda önceden hazırlanmış çalıştaylar konunun daha iyi anlaşılması ve önemli noktalarda katkı sunmaları açısından fayda sağlar.

Projeye Dahil Etmek: Paydaşlar yetkinlikleri doğrultusunda projeye dahil edilebilir. Projeye dahil olan paydaşlar iş olarak katkı sağlar, tüm sürece dahil olarak gerekli yerlerde müdahil olarak katkı sağlar, sahiplik ve aidiyetleri artar.

Karara dahil etmek: Projenin önemli noktalarında paydaşları karara dahil etmek özellikle ilgili ve proje üzerindeki etkisi yüksek olan paydaşlar açısından önemli olur. Belli önemli kilit noktalarda oylama, karar aşamalarında sözlü katkıları sunmaları sayesinde hem kendi bilgi birikimlerini projeye katar hem de çıkan sonuç anlamında tatmin olma düzeyi artar.

Kaynaklar

https://www.nngroup.com/topic/research-methods/

https://www.ideo.com/

https://www.eltis.org/mobility-plans/activity-14-plan-stakeholder-and-citizen-involvement

https://timreview.ca/article/1328

http://www.diva-portal.org/smash/get/diva2:829962/FULLTEXT01.pdf

https://www.darzin.com/stakeholder-management-ultimate-guide/

https://www.xedzone.com/Arastirma/Degerlendirme

https://www.xedzone.com/Arastirma/Kesif